Gdynia, 1 lipca 2012
sargasy Morza Sargasowego
MN 81
Rada Języka Polskiego
Wydział I PAN
Sargasy (łac. Sargassum) to inaczej morzypła
albo gronorosty. Jest to rodzaj brunatnic rozwijających się u wybrzeży
mórz tropikalnych, skąd znoszą je prądy na otwarty ocean, tworząc niekiedy
ogromne ich skupiska. Sargasy określane bywają z cudzoziemska sargasso
i zapewne z tego powodu wielki akwen przy Ameryce Północnej określany jest jako
Morze Sargassowe.
Jednak nazwa ta powinna być
zgodna z polskim - poprawnie utworzonym - słowem sargasy (a nie sargasso),
od których to glonów akwen przyjął nazwę, zatem powinien mieć nazwę Morze
Sargasowe.
Morze Sargasowe ma powierzchnię ok. 6,5 mln km² i znajduje się w
zachodniej części północnego Atlantyku, rozciągając się od Bahamów, poprzez
Bermudy, aż niemal po Azory. Ciepła pogoda stwarza sprzyjające warunki rozwoju
roślinności morskiej, a w szczególności sargasów, które dzięki
pęcherzykom gazu utrzymują się na powierzchni, przypominając winogrona sarga
uprawiane w Portugalii (i stamtąd pochodzi oryginalna nazwa sargaço).
Jeśli na powierzchni nie ma tych brunatnic, to woda jest wyjątkowo przejrzysta (do
65 m).
W większości języków nazwa
omawianego morza zbieżna jest z portugalską nazwą brunatnic, przy czym obie
nazwy zawierają podwójne s. W języku hiszpańskim oba terminy posiadają
pojedyncze z.
Jest szereg języków, w
których nazwa morza posiada jedno s, przy czym odpowiednik brunatnic zawiera
albo również tylko jedno s, albo ich nazwa ma swoją lokalną formę (jak
polskie morzypła lub gronorosty), np. białoruski, bułgarski,
czeski, esperanto, rumuński, ukraiński.
Sytuację należy uznać za
kuriozalną, kiedy w polskich tekstach obie nazwy występują jednocześnie (morze
z podwójnym s – Morze Sargassowe, glony zaś z pojedynczym - sargasy),
np. „Na wschodzie granica dna Morza Sargassowego zbliża się do Grzbietu Śródatlantyckiego,
którego szczyty wynurzają się z oceanu w postaci Wysp Azorskich. Powierzchnię
tego morza pokrywają sargasy”.
Na podstawie „Słownika
Wyrazów Obcych” (wydawnictwo Europa 2001) Onet podaje: „sargas || sargasso (port.) bot.
Sargassum, glon morski z typu brunatnic, występujący w Oceanie Atlantyckim,
o plesze w formie gałązki z liśćmi i graniastych owocnikach; tworzy zwarte
ławice stanowiące przeszkodę dla żeglugi – tworzy Morze Sargassowe; gronorost”,
a to potwierdza nazewniczą niekonsekwencję.
Wikipedia podaje – „Antenarius
sargasowy (sargassowa rybka) występuje w płytkich, tropikalnych
morzach całego świata, głównie w Morzu Sargassowym”.
Dwojakie nazewnictwo
występuje również w tekstach dotyczących innych morskich zwierząt - rogatnica sargas(s)owa,
pławikonik sargas(s)owy, iglicznia sargas(s)owa. Wszystkie
omówione - oraz inne a podobne - nazwy powinny być ujednolicone w kierunku
pojedynczego s.
Nasz język jest bodaj
jedynym, w którym dopuszczalna jest dwojaka pisownia s/ss - sargas/sargasso
oraz sargasowy/sargassowy, choć wyłącznie Morze Sargassowe, a
ponieważ istnieje w języku polskim tendencja do redukowania zdwojonego s*,
istniejącego w wyrazach oryginału, przeto po
powyższych rozważaniach
proponuję
pozostawić w słowniku wyrazy
sargas oraz sargasowy,
zatem również Morze
Sargasowe.
PS Sargas - jedna z
jaśniejszych gwiazd w gwiazdozbiorze Skorpiona, odległa od Słońca o ok. 270 lat
świetlnych. Jednak nazwa ta we wszystkich omawianych językach pisana jest przez
jedno s, zatem ten fakt nie może być argumentem w poruszanym temacie –
nie ma związku z gronorostami.
* - istnieje szereg polskich
wyrazów o zakończeniach zawierających pojedyncze s, które zostały utworzone
ze słów języków obcych o zdwojonych s, np. adres – address,
akces – access, bajpas – bypass, bas – bass,
biznes – business, cyprys – cypress, dres –
dress, eksces – excess, ekspres – express,
gaus – Gauss, grys – griss, kompas – compass,
kompres – compress, kongres – congress, kros
– cross, masa – mass, platfus – Plattfuss, regres
– regress, stres – stress, sukces – success,
taras – tarrass.
Z poważaniem Mirosław Naleziński
