Gdynia, 11 listopada 2011
1000-hPa (tysiąchektopaskalowe) ciśnienie
MN 76
Rada Języka Polskiego
Wydział I PAN
W życiu codziennym, w szkole w nauce i technice, posługujemy się liczbami i jednostkami, najczęściej fizycznymi. Pomiędzy liczbą a jednostką zwykle stawiamy spację (bez spacji opisujemy wartości m.in. w procentach i kąty w stopniach).
Na ogół piszemy:
zadłużenie 3,5 mln zł (trzy i pół miliona złotych), masa 100 kg (sto kilogramów), ciężar 100 kG (sto kilogramów-sił; na ogół pomijając drugi człon), podróż trwająca 4 mies. (cztery miesiące), 125 l. (sto dwadzieścia pięć lat) tradycji, co niekiedy jednak zapisujemy:
trzyipółmilionowe zadłużenie (przy założeniu, że domyślnie piszemy o złotych), stukilogramowa masa, stukilogramowy ciężar, czteromiesięczna podróż, studwudziestopięcioletnia tradycja.
Propozycja polega na usankcjonowaniu skróconych form ostatnich przykładów:
3,5-mln zadłużenie (przy założeniu, że domyślnie piszemy o złotych), 100-kg masa, 100-kG ciężar, 4-mies. podróż, 125-l. tradycja.
Proszę zwrócić uwagę na różnice w poniższych sparowanych frazach:
Wieczorami utrzymywało się ciśnienie 950 hPa (dziewięćset pięćdziesiąt hektopaskali).
Wieczorami utrzymywało się 950-hPa (dziewięćsetpięćdziesięciohektopaskalowe) ciśnienie.
Najczęściej produkowane są opakowania o pojemności 1 l (jednego litra).
Najczęściej produkowane są 1-l (jednolitrowe) opakowania.
Wymieniono wszystkie akumulatory o pojemności 75 Ah (siedemdziesięciu pięciu amperogodzin).
Wymieniono wszystkie 75-Ah (siedemdziesięciopięcioamperogodzinowe) akumulatory.
Wybito monetę o nominale 0,25 dol. (ćwierć dolara)
Wybito 0,25-dol. (ćwierćdolarową) monetę.
Zastosowano linkę o wytrzymalości 15 daN (piętnastu dekaniutonów).
Zastosowano 15-daN (piętnastodekaniutonową) linkę.
Zamówiono szperacze o światłości 10 Mcd (dziesięciu megakandeli).
Zamówiono 10-Mcd (dziesięciomegakandelowe) szperacze.
Zgubiono śruby o długości 25 mm (dwudziestu pięciu milimetrów).
Zgubiono 25-mm (dwudziestopięciomilimetrowe) śruby.
Zastosowano stal okrętową o wytrzymałości 235 MPa (dwustu trzydziestu pięciu megapaskali).
Zastosowano stal okrętową o 235-MPa (dwustutrzydziestopięciomegapaskalowej) wytrzymałości.
Promocja twardych dysków o pojemności 2,5 TB (dwa i pół terabajta).
Promocja 2,5-TB (dwuipółterabajtowych) twardych dysków.
Długość granicy (wszystkich granic lądowych i morskich) Polski wynosi 3511 km (trzy tysiące pięćset jedenaście kilometrów); mamy 3511 km (trzy tysiące pięćset jedenaście kilometrów) granic.
Polska ma 3511-km (trzytysiącepięćsetjedenastokilometrową) granicę; mamy 3511-km (trzytysiącepięćsetjedenastokilometrowe) granice.
Drugie frazy są dłuższe o 1-2 sylaby, jednak – podobnie jak pierwsze frazy – powinny mieć skrótowe wersje, które w niniejszym opracowaniu są proponowane.
I dalej, w proponowanej konwencji:
Jeden metr słupa wody daje (u swej podstawy) 10-kPa (dziesięciokilopaskalowe) ciśnienie.
Sygnały były powtarzane w 21-ns (dwudziestojednonanosekundowej) sekwencji.
Ponownie wygrała bieg na 250-yd (dwustupięćdziesięciojardowym) dystansie.
Radiostacja nadaje na 207,5-MHz (dwustusiedmioipółmegahercowej) częstotliwości.
Na każdej sztuce osiągnięto 66-gr (sześćdziesięciosześciogroszowe) oszczędności.
Sprzedano kilka ponad 100-ha (ponadstuhektarowych) gospodarstw.
Nie można osiągnąć -274-K (minus dwustusiedemdziesięcioczterokelwinowej) temperatury.
Z nieszczelnego naczynia wyciekł 5-mol (pięciomolowy) roztwór.
Podano 250-kcal (dwustupięćdziesięciokilokaloriową) potrawę.
Przeholowano 125-m (studwudziestometrowy) statek.
Z powodu awarii nie wyświetlono 1,5-h (półtoragodzinnego) filmu.
Trzeba liczyć się z 40-mln (czterdziestomilionowym) narodem.
Na morskim dnie wymieniono 782,5-km (siedemsetosiemdziesięciodwuipółkilometrowy) rurociąg.
Ta 27-s (dwudziestosiedmiosekundowa) reklama była rewelacyjna.
Uległ zniszczeniu 16-A (szesnastoamperowy) przekaźnik.
Skonstruowano szereg 5-MW(pięciomegawatowych) turbin.
Zaprojektowano nowoczesny10-kW (dziesięciokilowatowy) napęd.
Licznik wykazał 525-kWh (pięćsetdwudziestopięciokilowatogodzinowe) zużycie energii elektrycznej.
Zrobili 3247-zł (trzytysiącedwustuczterdziestosiedmiozłotowe) zakupy.
Opracowano aparaty z 6-Mpx (sześciomegapikselową) matrycą i 2,75-in (dwuipółićwierćcalowym) wyświetlaczem.
Sprzedam wysokotonowy 8-om (ośmioomowy), 100-W (stuwatowy) głośnik.
Dawka 5-Gy (pięciogrejowego), czyli 500-rad (pięćsetradowego), promieniowania zwykle kończy się śmiercią.
Z trasy wypadł bolid o 35-q (trzydziestopięciokwintalowej), czyli o 3,5-t (trzyipółtonowej), inaczej o 3500-kg (trzytysiącepięćsetkilogramowej) masie, zatem o 3,5-T (trzyipółtonowym; domyślnie: tona-siła), inaczej o 3500-kG, (trzytysiącepięćsetkilogramowym; domyślnie: kilogram-siła), czyli o 3500-kp (trzytysiącepięćsetkilopondowym) albo (w układzie SI w przybliżeniu) o 35-kN (trzydzistopięciokiloniutonowym) ciężarze.
Zdemontowano 130-KM (stutrzydziestokonny; domyślnie: konie mechaniczne) silnik.
Sprzedali 160-m2 (stusześćdziesięciometrowe; domyślnie: metry kwadratowe) mieszkanie.
Firma przyznała im 35-% (trzydziestopięcioprocentowy) rabat.
Zmniejszając ciśnienie można uzyskać wrzątek o temperaturze 40 st. C (czterdziestu stopni Celsjusza).
Albo wprowadzając jednostkę celsjusz = C (podobnie jak kelwin = K):
Zmniejszając ciśnienie można uzyskać wrzątek o temperaturze 40 C (czterdziestu celsjuszy).
Lub w proponowanej formie:
Zmniejszając ciśnienie można uzyskać 40-C (czterdziestocelsjuszowy) wrzątek.
Jeśli skrót nazwy jednostki jest zakończony kropką, to w proponowanej składni również byłaby zastosowana kropka:
Europejscy XIX-w. (dziewiętnastowieczni) robotnicy sporo stracili na znaczeniu po wynalezieniu maszyn o dużej wydajności.
Roboty drogowe zakończono z 6,5-mies. (sześcioipółmiesięcznym) opóźnieniem.
W szybach zamontowano 8-os. (ośmioosobowe) windy.
Niedawno wzniesiono 228-p. (dwustudwudziestoośmiopiętrowy) wieżowiec.
Wydano 58-str. (piećdziesięcioośmiostronicową) nowelę.
Pisarka stworzyła 12-t. (dwunastotomowe) dzieło.
Mechanicy wyremontowali 4-cyl. (czterocylindrowy) silnik.
Pożegnali się z 42-godz. (czterdziestodwugodzinnym) tygodniem pracy.
Z obiegu wycofano 100-rub. (sturublowe) banknoty.
Rozegrano 90-min.* (dziewięćdziesięciominutowy) mecz towarzyski.
Jak wskazują powyższe przykłady, poza obecnie stosowanym stylem zapisywania liczb i jednostek (składnia: liczba/spacja/jednostka albo liczba/brak spacji/jednostka), znalazłby zastosowanie proponowany styl (składnia: liczba/dywiz/jednostka).
Propozycja poszerzy paletę komunikacji językowej w piśmie na podstawie omówionych przykładów. Oczywiście, łatwiej jest opisywać tematy w sposób tradycyjny (właściwy danym technicznym lub finansowym), czyli liczba i (zwykle po spacji) jej miano, ale propozycja otwiera (po wpisaniu do słowników) dodatkowe i rozsądne możliwości tworzenia w naszym języku, stosując w piśmie rozmaite jednostki w skrócie. Również może zostać spopularyzowana w dyktandach z języka polskiego, w których występuje (o zgrozo!) zbyt wiele nibypolskich (albo całkowicie niepolskich) wyrazów.
Po powyższych rozważaniach proponuję
wpisać do słownika języka polskiego
składnię
liczba/dywiz/jednostka
obok obecnej składni
liczba/spacja (albo brak spacji)/jednostka.
W bardziej złożonych przypadkach (np. znaczne kwoty pieniężne typu 10 000 zł, 2 000 000 dol.) proponowana składnia mogłaby mieć postać:
liczba/dywiz/skrót liczebnika/dywiz/jednostka,
gdzie skrót liczebnika = tys., mln, mld itd.
Przykłady:
O 10-tys.-zł (dziesięciotysiączłotowym) wynagrodzeniu mogli tylko pomarzyć.
Na mieszkanie wzięła 50-tys.- € (pięćdziesięciotysiąceurowy) kredyt.
W 2009 w Zimbabwe wycofano 100-bln-dol. (stubiliondolarowe) banknoty o nominale 100 000 000 000 000 dol., które w tym państwie (i w wielu innych, głównie anglojęzycznych, krajach) określane są jako 100-tln-dol. (stutryliondolarowe) wartości.
Istnieje wiele internetowych stron poświęconych polskim pieniądzom. Dobrze, że wysokonominałowe (inflacyjne) banknoty to już historia (odpukać!), ale szkoda, że obok opisu liczbowego oraz słownego (liczebniki główne), nie podano wszystkich wartości w omawianym ujęciu, bowiem istnieją trudności w określaniu znacznie wyższych nominałów niż tysiączłotowy (również w ujęciu potocznym: tysiączłotówka i co dalej?). Przecież mieliśmy (i są nadal u kolekcjonerów) banknoty 5 tys. zł, 10 tys. zł, 20 tys. zł, 50 tys. zł, 100 tys. zł, 200 tys. zł, 500 tys. zł, 1 mln zł, 2 mln zł.
Problem zresztą nie był wówczas (na przełomie osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych ubiegłego stulecia) zupełnie nowy, bowiem po odzyskaniu niepodległości (11 listopada 1918) zachowano marki polskie i wydano kolejne inflacyjne wartości (od 10 000 do 10 000 000 mkp), jednak trudno znaleźć w słownikach odpowiednie określenia tak wysokich nominałów.
Ponieważ omawiane zagadnienie jest ogólnoświatowe, przeto interesujące jest, w jaki sposób poradzili sobie słownikarze w innych językach, zwłaszcza słowiańskich...
* - słowniki sugerują skrót bez kropki (min)
Z poważaniem Mirosław Naleziński
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz