Gdynia, 26 kwietnia 2000
Słownik wyrazów obcych
A-E
MN 31ae
Rada Języka Polskiego
Wydział I PAN....
Z zainteresowaniem nabyłem renomowany Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych z almanachem (Władysław Kopaliński, Świat Książki, Warszawa 2000). Niestety, mimo że jest to kolejne wydanie, znaczna liczba usterek (łagodnie rzecz ujmując) jest niepokojąca. Poniżej pozwalam sobie na załączenie listy błędów. Mniemam, że następne wydania będą zawierały mniej błędów językowych, a definicje będą bardziej jednoznaczne.
I tak –
akumulator - urządzenie do gromadzenia, magazynowania energii (elektrycznej w postaci energii chem.; ciśnienia cieczy), zimna itd.
MN – nie ma urządzenia, które opiera się na teorii zimna, nawet chłodne zjawiska (zamrażanie) mają swe miejsce w nauce o cieple (jeśli wydaje nam się, że rozpatrywany statek jest wyjątkowo krótki, nie podajemy jego krótkości, lecz jednak długość; jeśli coś jest zimne omawiamy jego energię cieplną); typowy infantylizm techniczny
akwarium – zbiornik ze szkła a. o szklanej ścianie...
MN - jeśli zastosujemy inny przezroczysty materiał, to taki zbiornik nie będzie akwarium...(błąd typu język niemiecki – narodowy język używany w Niemczech, albo statek - pojazd o aluminiowym kadłubie; zdania prawdziwe, i niepełne, ale jako definicje, niestety, wprowadzają w błąd)
alabaster – minerał, drobnoziarnista odmiana gipsu...
MN - brak przymiotnika alabastrowy (alabastrowa cera, skóra), choć nieopodal są hasła barok/barokowy
aliaż – stop, mieszanina metali
MN - raczej stop (mieszanina metali)
analogowa maszyna matematyczna – w której wielkości i działania matematyczne są modelowane za pomocą zjawisk fizycznych
MN – niewłaściwa (dla słowników i encyklopedii) składnia
anihilacja – dawniej zniweczenie, unieważnienie
MN – nazbyt pospiesznie umieszczono to hasło w językowym lamusie, wszak nadal posiada to znaczenie
Annasz (od Annasza do Kaifasza)...
MN – raczej od Annasza do Kajfasza
apanaże – przest. zasiłki, pieniądze na utrzymanie
MN – słowo to jest nadal używane...
aparycja – przest. wygląd zewnętrzny...
MN – przedwcześnie słowo to uznano za przestarzałe
apogeum – najodleglejszy od Ziemi punkt orbity (toru) Księżyca a. sztucznych satelitów...
MN – jak nazywają się odległości pomiędzy środkami pozostałych planet a ich księżycami?; ponadto termin orbita jest tak jednoznaczny i oczywisty, że dodatkowe uściślenie tor jest zbędne (jeśli ktoś nie bardzo wie co oznacza pierwsze hasło, to drugie skojarzy mu się raczej z szynami)
ar – jednostka miary powierzchni (= 100 m2) w systemie metrycznym
MN – raczej jednostka miary powierzchni terenu (gruntu) lub akwenu (można tapetowaną powierzchnię podawać w arach, można również roczne wydobycie węgla określać w uncjach)
Arlekin – tradycyjna postać błazna...
MN – słowo to winno być od małej litery, nawet jeśli pochodzi od imienia; podobnie: arras, atlas, badminton, bikini...
as – karta w grze, [...] przen. mistrz, „gwiazda”...
MN – niepotrzebnie w cudzysłowach; patrz assoluta, gdzie gwiazda jest bez zbędnych dodatków...
assoluta – najwyższej klasy (żeńska gwiazda opery a. baletu)
MN – niepotrzebnie w nawiasach
autostrada – magistrala samochodowa o nawierzchni ulepszonej, przepołowiona wzdłuż dla rozdzielenia obu kierunków ruchu...
MN – infantylizm techniczny (niefortunne spostrzeżenie - przepołowić można coś całego, np. jabłko); czy tory kolejowe są magistralą kolejową o przepołowionej wzdłuż szynie dla poprawienia poprzecznej stabilności pociągu, albo czy katamaran jest wzdłużnie przepołowionym statkiem dla powiększenia liczby przewożonych pasażerów? ponadto – raczej o ulepszonej nawierzchni; purysta mógłby mieć także zastrzeżenia do zastosowania wschodniosłowiańskiej formy dla, choć dla mnie jest to forma godna polecenia (krótsza od poprawnej polskiej składni)
andron – część starożytnego domu...
MN – brak liczby mnogiej w znaczeniu pleść banialuki, choć androny są przywołane w haśle baliwernie
banknot – pieniądz kredytowy; pieniądz papierowy wypuszczony przez banki emisyjne...
MN – gdyby przyczepić owe papierki do baloników i otworzyć okno w banku, to i owszem; tu raczej emitowany, wprowadzany do obiegu; infantylizm językowy; ponadto – raczej państwowy bank emisyjny albo centralny bank państwa (liczba pojedyncza)
bat, baht – waluta tajlandzka (= 100 satang)
MN – zdecydowanie satangów, skoro 1 dolar = 100 centów
belweder – pałac, willa...
MN – brak wzmianki o warszawskim Belwederze, choć jest Pałac Elizejski pod hasłem Elysee, jest także Bastylia
biathlon – dwubój narciarski...
MN – brak uznanej formy biatlon
bon – krótkoterminowe zobowiązanie do wydania posiadaczowi pewnych towarów, usług a. sumy pieniędzy...
MN – bon nie jest ani krótkoterminowym (bony PeKaO), ani zobowiązaniem; jest dokumentem zobowiązującym do wydania posiadaczowi wymienionych dóbr; zobowiązanie jest rzeczownikiem niematerialnym, zaś bon jest materialną rzeczą; w sytuacjach krytycznych bony miewały większą wartość niż pieniądze, zaś ich ważność nie wygasała nawet po wymianie pieniądza...
bookmacher – osoba trudniąca się prywatnie (i nielegalnie) zawieraniem z publicznością zakładów...
MN – proszę wyjaśnić bukmacherom, że działają nielegalnie...
basket – ...
MN – brak hasła, choć jest futbol, baseball, waterpolo...(w Polsce funkcjonuje Basket Liga).
bolivar – waluta Wenezueli...
MN – raczej boliwar, skoro uznano, że dolar = dollar, kraul = crawl, brelok = breloque, brydż = bridge...
bungalow [banglou] – jednopiętrowy a. parterowy dom...
MN – słowo to uznane zostało za polskie (w bungalowie), zatem angielska wymowa winna być pominięta (komputer wszak nie czytamy ‘kompjuter’, radar nie czytamy ‘reider’)
buzdygan – obuszek, buława o głowicy rozszczepionej na 6-8 stalowych piór...
MN – nazbyt pieszczotliwie; byłoby konsekwentniej buzdyganek – obuszek, buławka o głowiczce rozszczepionej na 6-8 stalowych piórek... (nazwa broni winna oddawać grozę, chyba że pacyfistycznie potraktujemy problem, także przy innych rodzajach broni – bombki abc, granacik, lufka, tłumiczek, kolbka, organki Stalina...)
cantal – ser francuski z Owernii [...] wyrabiany w głowach w kształcie walca, ważących do 50 kg
MN – niefortunne sformułowanie (czy piłki nożne są wyrabiane w głowach w kształcie kuli?); znakomita większość czytelników nie widziała głowy sera lub cukru, raczej intuicyjnie czuje, co to takiego; cóż byśmy stracili pomijając owe trzy słowa wyrabiany w głowach?); ponieważ kg jest jednostką masy, przeto winno być o masie do 50 kg
casting – turniejowa formacja wędkarstwa rzutowego
MN – brak popularniejszego znaczenia (przegląd przyszłych gwiazd filmowych)
champion – aktualny mistrz jakiejś dyscypliny, sportu
MN – zatem nie można być byłym czempionem; ponadto nie podano polskiego odpowiednika, właśnie terminu czempion
chassis – podwozie samochodu...
MN – a płytki, na których montowane bywają układy elektroniczne?
chianti – nie musujące, wytrawne, zwykle czerwone wina stołowe...
MN – raczej niemusujące
clochard – nędzarz...
MN – brak uznanego polskiego odpowiednika kloszard (nieopodal zdefiniowano clown = klaun)
cockpit – zagłębienie (komora) w części rufowej pokładu jachtu a. łodzi motorowej, służące jako pomieszczenie dla załogi
MN – może ładniej – kabina; brak uznanego polskiego odpowiednika kokpit; przy okazji – jak nazywa się kabina dla załogi w samolocie (i to, bynajmniej, nie w części rufowej...)?
collage – kompozycja artystyczna...
MN - brak uznanego polskiego odpowiednika kolaż, choć nieopodal jest cowboy = kowboj
cover girl – modelka (zazwyczaj piękna), której fotografie ukazują się na okładkach magazynów ilustrowanych
MN – wyjaśnienia winny zawierać wyłącznie podstawowe dane i pomijać fakty oczywiste (zazwyczaj piękna oraz magazyn ilustrowany) i dzięki temu powinny być możliwie lapidarne
cricket – angielska odmiana palanta...
MN - brak uznanego polskiego odpowiednika krykiet
czambuł – tatarski oddział zbrojny...
MN – brak popularnego powiedzenia potępić w czambuł
Dalaj Lama – w Tybecie najwyższy zwierzchnik duchowny lamaizmu i głowa państwa...
MN – pominięto formę dalajlama
dalasi – waluta Gambii wprowadzona w 1971 r. na miejsce gambijskiego funta; zob. butut
MN – wzorem innych walut, winno być wyjaśnienie 1 dalasi = 100 bututów; brak także hasła butut, do którego Słownik próbuje nas odesłać
dalmatyka – strój diakona...; w objaśnieniu - „Dalmacja [...] jest częścią Chorwacji i Czarnogóry w Jugosławii”
MN – takie określenie byłoby zupełnie poprawne przed rozpadem Jugosławii, zaś obecnie winno być – jest częścią Chorwacji i Jugosławii, a. jest częścią Czarnogóry (Jugosławia) i Chorwacji, a. jest częścią Chorwacji oraz jugosłowiańskiej Czarnogóry
Das Dritte Reich – Trzecia Rzesza; pojęcie przejęte przez nazistów na oznaczenie państwa Hitlera
MN – dopuszczalna forma, ale poza słownikami i encyklopediami; nie ma oficjalnych nazw państwo Hitlera, państwo Piłsudskiego, państwo Clintona
denominacja – przemianowanie, zmiana nominału waluty (jak np. 10 000 starych złotych na 1 nowy złoty polski)...
MN – infantylizm językowy - jak (winno być pominięte); nie ma waluty złoty polski (polski winno być także skreślone, w słownikach – w odpowiednim tłumaczeniu - polski złoty)
deprecjacja pieniądza – spadek jego wartości (w stosunku do walut zagranicznych)...
MN – raczej do innych walut, jako że względem rozpatrywanego pieniądza wszystkie waluty są zagraniczne; ponadto pominięto znaczenie pozaekonomiczne (oczywiście, hasło główne winno być – deprecjacja)
dewaluacja pieniądza – ustawowe obniżenie jego wartości w stosunku do złota a. innych walut
MN – tutaj także pominięto znaczenie pozaekonomiczne, ale przynajmniej nie wspomniano o zagranicznych walutach... (oczywiście, hasło główne winno być – dewaluacja)
dewiacja – zboczenie z drogi, odchylenie od właściwego kierunku [...]; nauka o magnetyzmie okrętowym
MN – nie omówiono hasła dewiant; brak hasła magnetyzm okrętowy (jest za to wzmianka o magnetyzmie zwierzęcym)
dezodorant – odwaniacz, środek chemiczny do usuwania niepożądanych woni ciała
MN – ostatnie słowo niepotrzebnie zawęża definicję; są dezodoranty do pomieszczeń
diagram – wykres przedstawiający zależności między wielkościami fizycznymi...
MN – ostatnie określenie niepotrzebnie zawęża definicję; mamy także diagramy w ekonomii, statystyce...
dializa – [...] wyrównywanie składu płynów organizmu za pomocą „sztucznej nerki”
MN – niepotrzebny cudzysłów; mamy wszakże tworzywa sztuczne, nawozy sztuczne, sztuczną inteligencję, sztuczne oddychanie, sztuczny język...
dinghy – gumowa łódź ratunkowa do nadymania, używana głównie przez lotników, [...] gumowa, nadymana łódeczka plażowa
MN – raczej łódź napełniana powietrzem a. innym gazem
dingo – dziki pies australijski o wilczym pysku, puszystym ogonie i czerwonawobrązowej sierści, zapewne sprowadzony do Australii przez człowieka w czasach niepamiętnych
MN – a przez kogóż innego mógłby być sprowadzony, jak nie przez człowieka? (wiele samochodów zostało sprowadzonych przez ludzi do Polski); zastosowano także oryginalne określenie w odwróconym szyku czasy niepamiętne; pominięto ciekawostkę – jest jedynym drapieżnym ssakiem na tym kontynencie
dioda – najprostsza lampa elektronowa o dwu elektrodach...
MN – zamierzchła definicja (takie diody są już tylko w muzeach i na strychach)
dipisi – osoby przesiedlone w latach 1939-45 z krajów okupowanych przez hitlerowców do Rzeszy Niemieckiej, które nie wróciły do ojczyzny i pozostawały przez wiele lat w obozach Niemiec Zachodnich
MN – ciekawy historyczny wątek, szkoda że nie wyjaśniono – kto, dlaczego i jak długo przetrzymywał te osoby w obozach, zwłaszcza że termin obozy z owego okresu mają określoną konotację
dolar – waluta USA, Kanady, Australii, N. Zelandii, Brunei , Liberii, Tajwanu (= 100 centów)
MN – zapomniano o Bahamach, Barbadosie, Belize, Fidżi, Grenadzie, Gujanie, Jamajce, Malezji, Singapurze, Trynidadzie i Tobago, Zimbabwe...
dolma – potrawa lewantyńska i grecka: bakłażan, jagoda pieprzowca, cukinii, liść winorośli...
MN – cukinia raczej w mianowniku
domena – dziedzina, zakres, teren działania...
MN – nie wspomniano znaczenia w informatyce, choć nieopodal poświęcono aż 10 wierszy określeniu wyłącznie z tejże dziedziny drag and drop
dong – annam., waluta Wietnamu (= 100 xu)
MN – w zestawieniu skrótów brak określenia annam.; inne źródła wietnamski grosz określają jako hao
dramat – jeden z 3 gł. rodzajów lit., oparty na akcji i dialogu (por. epika; liryka)...
MN – mimo obszernego zdefiniowania (20 wierszy) zabrakło wzmianki o tragedii i komedii
drezyna – lekki szynowy dwuosiowy pojazd techn.-gospodarczy z własnym napędem, używany przez pracowników kolejowych
MN – czy kajak, rower i motocykl mają własne napędy, zaś trolejbus i szybowiec i żaglówka mają cudze napędy?; gdyby był używany przez innych pracowników, to warto byłoby to oznajmić (nie ma sensu pisać, że samoloty używane są przez lotników
drogeria – skład apteczny
MN – być może w innych krajach, bo w Polsce, to raczej sklep z kosmetykami i środkami higieny...
dromon(a) – wojenny wiosłowy okręt [...] uzbrojony w syfony do miotania „ognia greckiego”, tajnej i skutecznej broni floty bizantyjskiej
MN – w słownikach nie powinno używać się objaśnień w cudzysłowach; ponadto okazało się, że broń ta jest tak tajna, że dalej o niej nic nie wiadomo...
druk (stopnie wielkości czcionek). Tabl. 44
MN – zgoda, ale gdzie wyjaśnienie owego terminu oraz z jakiego języka pochodzi?
drumla – „samodźwięczny” instrument muz., b. popularny od średniowiecza do pocz. XIX w...
MN – jeśli jest to oficjalne określenie, to powinno być bez cudzysłowów, jeśli niezbyt oficjalne, to nie powinno być zastosowane w Słowniku
(drum) majorette – dziewczyna [...] w fantazyjnym mundurze [...]; zgrupowane w marszowe formacje biorą udział w defiladach, świętach ludowych, uroczystych „dniach” z okazji rocznic itp.
MN – wyjątkowy „urodzaj” na określenia w cudzysłowach...
dryf – znos, zbaczanie statku z wytkniętej drogi pod wpływem wiatru a. prądu...
MN – dla okrętu podwodnego, torpedy, motolotni, pływaka wymyślono inną definicję?
Duma (państwowa) – parlament ros. 1905-17
MN – przedruk z poprzednich wydań, a czasy się zmieniają: nie wspomniano o jej reaktywowaniu w 1993...
dyktafon – lekka, poręczna odmiana magnetofonu, różnych systemów, do elektroakustycznego zapisu dyktand, przemówień itp...
MN – zbędne uzupełnienie (wszak można je dodawać do bodaj każdej definicji urządzenia lub maszyny), i niewiele wnoszące do sprawy (czy istnieje powszechnie znane urządzenie pracujące wyłącznie w jednym systemie lub na jednej zasadzie?)
dyletant – amator, miłośnik sztuki a. nauki; człowiek zajmujący się jakąś dziedziną (zwł. sztuki, nauki) z amatorstwa, nie zawodowo, niekiedy sporadycznie, powierzchownie; laik o rozlicznych zainteresowaniach
MN – gdyby istotnie tylko takie było znaczenie owego terminu, to z pewnością nie byłoby aż tak wielu rozpraw o zniesławienie; ponadto raczej niezawodowo; dziwi także składnia zajmować się czymś z amatorstwa, raczej człowiek amatorsko zajmujący się... (pominąć wątek o zawodowstwie, jako że określenie amatorsko jest całkowicie wystarczające); można powiedzieć, że autor niniejszej listy jest dyletantem, gdyż zajmuje się językiem polskim z amatorstwa, zaś twórcy Słownika są zawodowcami, przeto w żaden sposób (zgodnie z podaną definicją) nie można ich nazwać dyletantami...
Eagle – Orzeł; nazwa pierwszego promu księżycowego (kabiny załogowej typu LM), jaki lądował na Księżycu z załogą ludzką (kosmonauci amer. Neil A. Armstrong i Edwin E. Aldrin, którzy 21 VII 1969 wyszli na ląd „Morza Spokoju”...
MN – raczej wylądował; można (dla zaznaczenia, że nie była to zwierzęca załoga, a były takie) podkreślić ludzkie pochodzenie załogi, ale brzmi to niefortunnie (jest niepisana zasada, według której – jeśli człowiek coś odkryje, wynajdzie, napisze, skomponuje albo gdzieś wyląduje, to nie piszemy o tym, zakładając, że jest to oczywiste: w Ameryce także wylądowała załoga ludzka pod wodzą żeglarza Kolumba, zdanie prawdziwe, ale nie brzmi budująco); o Amerykanach zwykło się pisać raczej jako o astronautach; Morze Spokoju jest nazwą oficjalną, i choć oczywiście morzem w zwykłym znaczeniu nie jest, to cudzysłowy są zbędne (nazwę miasta Łódź nie piszemy „Łódź”); można zejść z drzewa na ląd, można wyjść także z wody na ląd, ale dość kontrowersyjne jest schodzenie ze statku kosmicznego na ląd, zwłaszcza że na Księżycu nic innego nie ma...; może krócej – nazwa pierwszego promu, który wylądował na Księżycu (21 VII 1969, Amerykanie Neil Armstrong, Edwin Aldrin), pomijając mało istotne szczegóły (prom księżycowy, typ kabiny, dokładne miejsce lądowania, pierwsze litery drugich imion astronautów oraz – jako oczywiste – ich kosmiczno-astronautyczne funkcje)
East Coast jazz – kierunek ekspresyjny jazzu nowoczesnego [...], nazwany w odróżnieniu od jazzu „intelektualnego” Zach. Wybrzeża
MN – w słownikach używa się nazw uznanych (bez cudzysłowów), albo nie używa się ich wcale
ecu – ang. skrót od European Currency Unit – europejska jednostka monetarna...
MN – wszystko byłoby w porządku, gdyby nie objaśnienie – od fr. ecu (tarcza, pieniądz, pięciofrankówka)
edafon – ogół organizmów roślinnych (np. bakterie, glony) i zwierzęcych (np. pierwotniaki, robaki; krety), których środowiskiem życiowym jest gleba
MN – bakterie nie są organizmami roślinnymi...
editio castigata – wydanie książki z opuszczonymi ustępami tekstu [...], ocenzurowane, okrojone, uprzyzwoicone
MN – jak na Słownik wyrazów obcych, całkiem śmiała propozycja z tym uprzyzwoiceniem, zwłaszcza w towarzystwie ... opuszczonych ustępów...
egejska kultura; w uzupełnieniu – Egeusz [...] skoczył do morza, nazwanego potem (wg mit. gr.) od jego imienia Egejskim
MN – niefortunne rozdzielenie nazwy geograficznej (morze Egejskie); podobnie - kąpałem się w morzu słynącym z bursztynu, zwanym przez Polaków Bałtyckim (jest Morze Egejskie i Morze Bałtyckie)
Egeria; w uzupełnieniu – od imienia legendarnej nimfy Egerii, od której, na schadzkach w „świętym gaju” dębowym...
MN – raczej w dębowym świętym gaju
ein Volk, ein Reich, ein Fuehrer – jeden lud, jedna Rzesza, jeden wódz; slogan hitlerowski Trzeciej Rzeszy
MN – raczej slogan hitlerowskiej TR lub hitlerowski slogan TR
ekshalacja – wydobywanie się gazów i par z głębi Ziemi
MN – ekshalacja nie występuje na innych planetach?
ekwilibrystyka – rodzaj produkcji cyrkowych, polegających na zachowaniu równowagi...
MN – a cóż to za oryginalna nazwa w liczbie mnogiej produkcje cyrkowe?
ekranizacja – przeróbka sztuki teatralnej, opery, baletu itp. na film
MN – tak, ale w młodzieżowej wersji Słownika; tu – adaptacja; infantylizm językowy (reżyser przerabia sztukę, uczeń przerabia lekturę, mleczarnia przerabia mleko, dżdżownica przerabia glebę, stocznia remontowa przerabia podstarzałe lub uszkodzone statki?)
Eldorado – kraj bogactwa, dobrobytu...
MN – wprawdzie legendarną krainę opisuje się w ten sposób, ale w znaczeniu powszechnie używanym winno być pisane od małej litery, zwłaszcza że nieopodal zdefiniowano hasła einstein, ekloga, elektroluks oraz enigma a pominięto terminy Einstein, Ekloga, Elektrolux oraz Enigma
elektron – stop magnezu o małym ciężarze właściwym i dużej wytrzymałości
MN – raczej o małej masie właściwej (w technice - jeśli to tylko możliwe - odchodzi się od ciężarów na rzecz masy)
emu – wielki biegający ptak z rzędu strusi australijskich
MN – być może jest to fachowe określenie, ale dla laika istotniejsze jest, że
ptaszysko to nie lata (w końcu fakt, że jakiś ptak biega nie jest rewelacją).
epicentrum – punkt na powierzchni ziemi, położony pionowo nad ogniskiem (hipocentrum) trzęsienia ziemi
MN – winno być na powierzchni Ziemi, jako że mowa jest o konkretnej planecie; ciekawe jak taki punkt nazywa się w przypadku trzęsienia ziemi (?) na innej planecie...
erozja – żłobienie, rozmywanie powierzchni ziemi przez wody płynące...
MN – mowa o powierzchni konkretnej planety, zatem rozmywanie powierzchni Ziemi; jak nazywa się rozmywanie powierzchni innej planety?
erupcja – gwałtowne wydobywanie się z wnętrza ziemi na powierzchnię produktów wulkanicznych
MN – mowa o wnętrzu konkretnej planety, zatem gwałtowne wydobywanie się z wnętrza Ziemi; jak nazywa się taki proces, ale mający miejsce na innej planecie?
Wobec powyższego
proponuję
zwrócić uwagę autorom i wydawcom
legendarnych dzieł,
by w swą pracę wkładali tyleż staranności co i serca.
W przypadku przekonującej argumentacji, wytknięcia błędów będą wycofane z powyższego tekstu.
Z poważaniem Mirosław Naleziński
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz