Gdynia, 31 grudnia 2002
toples(k)a, toplaska
MN 46
Rada Języka Polskiego
Wydział I PAN
Toples to sposób ubierania się, a może raczej interesująca umiejętność... nieubierania się. Można stroić się toplesowo, czyli niekompleksowo, niekompletnie albo niecałkowicie...
Toples to także jednoczęściowy strój kąpielowy wymyślony dla pań (zapewne przez panów, ale gdyby nie ta niewieścia próżność...). Taki ubiór można uznać za strój toplesowy, czyli niekompleksowy, niekompletny albo niecałkowity... Można nosić jeden toples, kupić dwa toplesy, mieć pięć toplesów w szafie.
Panowie plażują w toplesach nie zdając sobie z tego sprawy (ang. topless - bez szczytu, czyli bez biustonosza). Podobnie jest z prozą, którą posługują się wszyscy, ale nie wszyscy o tym wiedzą. W obu przypadkach to żadna rewelacja... Na plaży opalali się także toplesi, co nie było żadną sensacją, wszak zwykle mężczyźni paradują w toplesach. Wszyscy plażowi faceci to (żartobliwie) toplesi, ale nieliczne odważne (wyzwolone?) panie to toplesy albo topleski.
Jeden toples leży na kocu, dwaj toplesi grają w brydża, zaś pięciu toplesów płynie w łodzi. Jedna toplesa (topleska) czyta gazetę, dwie toplesy (topleski) grają w piłkę, pięć toples (toplesek) buduje zamek z piasku.
Pewien słownik (PWN 2000) zauważa, że toples jest damskim strojem złożonym z samych majtek. Tamże czytamy: złożenie - wyraz złożony z cząstek należących do innych wyrazów, np. parowóz. Zatem słowo toples można uznać za zaimportowane złożenie. Omówiono kilkanaście przykładów znaczeń złożony i składać się, z których wynika, że pewna rzecz może być złożona albo składać się z co najmniej dwóch elementów. Pociąg składa się z lokomotywy i wagonów, jednak nie Pociąg składa się z lokomotywy. Także nie Parowóz składa się z lokomotywy, gdyż Parowóz jest lokomotywą (odwrotne ogólne stwierdzenie Lokomotywa jest parowozem nie jest prawdziwe, gdyż Lokomotywa może nie być parowozem). Trylogia składa się z trzech tomów, ale nie Powieść składa się z jednego tomu, choć poprawne jest Ta powieść jest jednotomowa. W mowie potocznej można przymknąć oko na zdanie Ta powieść składa się wyłącznie z jednego tomu.
Jest to raczej spór logiczny, ale prawdopodobnie coś (tu toples) nie może składać się z jednej części, gdyż (mimo swego mnogiego brzmienia) jest to jeden element. Zatem toples to (właśnie) majtki, a nie składa się z majtek. Natomiast owe niewymowne, czyli majtasy, można składać wpół, składać przy innych ciuszkach, złożyć w ofierze na ołtarzu miłości, zaś (wyjątkowo) nie można składać reklamacji, bo to rzecz wyjątkowo osobista. Podobnie - pani toplesa (także pan toples) nie składa się z człowieka, bowiem jest ona (także on) człowiekiem.
Nawiązując do angielskich słów top (szczyt) oraz lass (dziewczyna), na urodziwe i wysokie panie, można ukuć niezbyt wyszukane, ale dość sympatyczne określenie - toplaski. Takoż na młode piosenkarki (aktorki, modelki) zajmujące czołowe miejsca na listach wszelakich...
Jedna toplaska ze swą piosenką od wielu tygodni zajmuje czołowe miejsce na liście przebojów, dwie toplaski były na imieninach, pięć toplasek studiuje dziennikarstwo.
Stworzenia stosunkowo delikatne a tłuściutkie i lekko pikantne z wczesnowiosennych łowów to matiasy, ...handlowa nazwa znakomitych śledzi (z języka holenderskiego/niderlandzkiego - dziewczyna a nawet dziewica), ale postawną a młodą dziewoję zza Odry można byłoby nazwać... matiasa.
Od nazwy słynnego brytyjskiego zespołu muzycznego The Beatles powstały polskie słowa Bitelsi, bitelsowski, bitelsówy. Ponieważ jest jeden bitels, dwaj bitelsi, pięciu bitelsów, to można zaproponować również bitelski (fanki Bitelsów albo panie ubierające się na podobieństwo owych sław). Podobnie - (on) jankes, (oni) jankesi; (ona) jankeska, (one) jankeski. Przy okazji - jak te polskie słowa odeszły daleko (ale przyjaźnie!) od oryg. Yankee. Teraz, o zgrozo, w nieprzyjazny sposób dla naszego języka, przejmujemy angielskie słowa w pisowni i w wymowie.
Małżonka doży to raczej dogaresa, a nie jak podają słowniki dogaressa.
Osoby przesiedlone w latach 1939-1945 z krajów okupowanych do Rzeszy, które nie wróciły do ojczyzny to dipisi (ang. D.P. = displaced persons, czyli wysiedleńcy). W naszym języku zapewne przyjaźniejszą formą byłaby dypisi, zaś panie to dypisy.
Gerylasi to hiszpańscy partyzanci (od słowa guerrilla – mała wojna; także zredukowano zdwojenia rr oraz ll, wszak mogło powstać słowo gerryllasi...). Ich towarzyszki broni to zapewne gerylaski.
Inny słownik języka polskiego ma hasło girlaska - tancerka rewiowa (żartobliwie); także girlsa [gerlsa] (z języka angielskiego girl - dziewczyna). Jest to dziwoląg polsko-angielski (angielsko-polski?) albo polskoangielski (angielskopolski?), a nawet polskawoangielski (angielskawopolski?) o pisowni i znaczeniu podobnym do rozróżniania kolorów (zielono-niebieski a niebiesko-zielony, zielononiebieski a niebieskozielony, zielonkawoniebieski a niebieskawozielony), ponieważ ów słownik radzi czytać polskie słowo po... angielskawu/polskawu. Podobnie rzecz (hasło, nie niewiasty...) traktuje Słownik wyrazów obcych Kopalińskiego. A niby z jakiej racji nieistniejące angielskie słowo mamy czytać ni to po polsku ni to po angielsku!? Podobnie dziwacznym słowem jest stewardesa, które większość Polaków czyta niewłaściwie [stjuardesa] (ang. stewardess). Kto to pierwszy wymyślił? Kto upiera się trwać przy takich nijakich słowach? Polacy!?
Odwrotnie: girlas - tancerz rewiowy ubierający się oraz/lub tańczący jak girlaski... Skoro toplesi, to także girlasi. W kabarecie po raz pierwszy wystąpili trzej girlasi (obecnie w rozrywce, polityce oraz w zawiłych wywodach dotyczących języka polskiego mogą udzielać się dosłownie wszyscy...).
Jeśli absztyfikanci i fatyganci, to dlaczegóż by nie absztyfikantki i fatygantki? Kłopoty mamy z ustaleniem właściwych nazw dla płci odmiennej - myśliwy, wojskowy. Czyżby myśliwa, wojskowa, wszak księgowy/księgowa...
Po wielkiej fali wywołanej przez emancypantki i sufrażystki, przyszła kolej na mniejszą falę - teraz emancypanci i sufrażyści wdzierają się do sfer zastrzeżonych dawniej wyłącznie dla pań...
Fitnes to nowy sposób spędzania czasu - ćwiczenia fizyczne, dbanie o kondycję (ang. fitness). Zajęcia odbywają się w fitnesowym klubie albo w klubie fitnesowym lub w klubie fitnesu (wszak nie w fitness clubie, nie w fitnessclubie, nie w fitnes klubie, raczej nie w fitnesklubie). Także nie w discuss(ion) clubie, nie w discuss(ion)clubie, nie w dyskus(ja) klubie, raczej nie w dyskus(ja)klubie, ale w dyskusyjnym klubie albo w klubie dyskusyjnym lub w klubie dyskusji. Również nie z business planem, nie z businessplanem, nie z biznes planem, raczej nie z biznesplanem, ale z biznesowym planem albo z planem biznesowym lub z planem biznesu.
Skoro toples jest strojem, to również fitnes można byłoby uznać za pewnego rodzaju strój przydatny w omawianych ćwiczeniach fizycznych. Ponadto można uznać, że fitnes(k)a (pani) oraz fitnes (pan) to osoby zajmujące się amatorsko lub zawodowo fitnesem.
Gratisy to przedmioty rozdawane bezpłatnie, choć jednak ktoś za nie zapłacił... Gratis(k)a to dziewczyna przysłana na przyjęcie koledze przed jego wydaniem się za żonę w torcie albo w policyjnym stroju. W żargonie to stosunkowo elegancka nazwa na bliżej poznaną panią przy niewielkich kosztach własnych... W czasach równouprawnienia, także pan gratis może być przysłany koleżance przed jej zamążpójściem w torcie lub w (początkowo) kompletnym mundurze albo może być zapoznany równie blisko, choć zwykle jeszcze taniej.
Gratisi to również pracownicy pozyskani przez pracodawcę, który nie poniósł żadnych nakładów na ich przygotowanie do wykonywania pracy.
Skoro mamy znane słowa hip(p)isi oraz hip(p)iski (wypierane zdwojenie pp na rzecz p), wiarusi, herosi, lowelasi, to nic nie stoi na przeszkodzie uznać podobne słowa dotyczące pań - wiaruski, heroski, lowelaski. Jeśli metresy, to i metresi...
Zapewne największą przeszkodą w tworzeniu nowych słów jest przyzwyczajenie do znanych i uznanych form oraz niechęć do ryzyka kreowania nowych słów - co ludzie (poloniści) powiedzą?
Jeśli nieoficjalne stanowisko RJP brzmi To społeczeństwo tworzy język a nie językoznawcy, przeto nam (społeczeństwu) nie można odmówić prawa tworzenia słów. Oczywiście, przyszłość pokaże, czy się zadomowią...
Zatem wyliczmy słowa znane oraz nominowane do słownika języka polskiego:
- jeden pan albinos, bitels, dypis, fitnes, gerylas, girlas, gratis, heros, hipis, jankes, komandos, lowelas, matros, metres, toples, wiarus (także obecna lub nowa nazwa przedmiotu, zjawiska albo przedstawiciela flory lub fauny);
- dwaj panowie albinosi, bitelsi, dypisi, fitnesi, gerylasi, girlasi, gratisi, herosi (herosowie), hipisi, jankesi, komandosi, lowelasi, matrosi, metresi, toplesi, wiarusi (potocznie, czasami pogardliwie lub częściej żartobliwie o ludziach; również obecna lub nowa nazwa przedmiotu, zjawiska albo przedstawiciela flory lub fauny - dwa albinosy, bitelsy, dypisy, fitnesy, gerylasy, girlasy, gratisy, herosy, hipisy, jankesy, komandosy, lowelasy, matrosy, metresy, toplesy, wiarusy);
- pięciu panów albinosów, bitelsów, dypisów, fitnesów, gerylasów, girlasów, gratisów, herosów, hipisów, jankesów, komandosów, lowelasów, matrosów, metresów, toplesów, wiarusów;
- jedna pani albinosa a. albinoska, bitelska, dypisa, fitnesa a. fitneska, gerylaska, girl(a)sa a. girlaska, gratisa a. gratiska, herosa a. heroska (heroina), hipiska, jankeska, komandoska, lowelaska, matroska, metresa, toplesa a. topleska, wiaruska;
- dwie panie albinosy a. albinoski, bitelski, dypisy, fitnesy a. fitneski, gerylaski, girl(a)sy a. girlaski, gratisy a. gratiski, herosy a. heroski (heroiny), hipiski, jankeski, komandoski, lowelaski, matroski, metresy, toplesy a. topleski, wiaruski;
- pięć pań albinos a. albinosek, bitelsek, dypis, fitnes a. fitnesek, gerylasek, girl(a)s a. girlasek, gratis a. gratisek, heros a. herosek (heroin), hipisek, jankesek, komandosek, lowelasek, matrosek, metres, toples a. toplesek, wiarusek.
Jedynie toplaska (również hurys(k)a oraz odaliska) nie ma męskiego odpowiednika - jedna toplaska (odaliska), dwie toplaski (odaliski), pięć toplasek (odalisek).
Po rozważaniach, w poczet polskich wyrazów
proponuję przyjąć słowa
toples(k)a oraz toplaska
oraz inne wymienione słowa.
Akceptując nowe polskie słowa pochodzenia obcego należy także przystać na polski sposób czytania tych słów oraz zrezygnować ze zdwojeń literowych w przypadku ich fonetycznego nieinterpretowania, czyli niewymawiania. Zatem rozważane słowa obcego pochodzenia powinny zawierać jedną literę s.
Sceptykom można przedstawić szereg słów polskich przyjętych z języków obcych, które w oryginałach mają zdwojenia, ale w naszym języku utraciły je. Litera S oznacza, że w języku polskim przyjęto formę z jedną literą s, natomiast słowo wzorcowe ma zdwojenie, czyli ss. Jeśli omawiane hasło ma ponadto inne zdwojenia, to także je opisano według tej konwencji.
Oto wybrane wyrazy - aDreS, aGreSor, aSekuracja, aSeSor, aSonans, aSumpt, barkaS, baroneSa, baS, baSeT(h)orn, bizneS, buSola, cypryS, dreS, dySertacja, dyskuSja, dySonans, eksceS, ekspreS, emiSja, eSencja, fliSak, fugaS, galeaS, gauS, graSować, gryS, ingreS, kareSy, kaRoSeria, kaSandryczny, kaSeTa, kaSeTon, keSon, klaSa, klaSyka, koMaSacja, koMiS, kompaS, kompreS, kongreS, koNoSament, kuliSa, maSa, maSakra, meliSa, metreSa, miSja, neseSer, odySeja, paSaż, paSeizm, paSja, paSywny, plaTfuS, poSeSja, potaS, praSa, preceSja, preSja, proceSor, promeSa, receSja, regreS, repaSacja, repaSaże, repreSja, reSort, seSja, streS, sukceS, szaSer, szproSy, taRaS, waSerzuPa.
Tendencja do redukowania jednej litery s widoczna jest także w słowach stosunkowo nowych, które wbrew pisowni oryginalnej tracą jedną literę s podczas przyjmowania do naszego słownika - bajpaS, KoloSeum, kroS, meSa, meSalina, także wyrazy proponowane onegdaj - bizneSa, hosteSa, stewardeSa (z polską wymową).
Powyższe przykłady mogą przekonać do zredukowania zdwojeń ss w proponowanych wyrazach.
Żartobliwie - skoro bezszczytowy strój zwiemy toples (ang. topless), to bezdenny plażowy strój (o wyłącznie dwuelementowym jednoczęściowym staniku) nazwiemy botomles (ang. bottomless), natomiast dziewczę tak przyodziane - botomles(k)a. Skoro dziewczynę ze szczytów można określić mianem toplaska (ang. toplass), to młodą niewiastę cokolwiek upadłą można byłoby ochrzcić terminem botomlaska (ang. bottomlass)... Ponieważ ang. bottom to także siedzenie, pośladki oraz... pupa, przeto wykreowane polskie słowo botomles mogłoby oznaczać (ponadto)... bezpupie. Zatem botomlesa byłaby panią o podpleczu delikatnej natury, natomiast botomlaska mogłaby być również panią o cokolwiek solidnym podwoziu, ale jeszcze z seksapilem. Tyle nawiązując do modnych telewizyjnych zabaw językiem polskim (i angielskim)... I byle nie pomylić lengwydż (ang. language) z tongem (ang. tongue), czyli języka z językiem...
Skoro aż tak wiele padło słów z zakończeniami -ska, to można by podsumować -
oto nie groteska, a tym bardziej nie burleska, ale nasza mowa polska.
Z poważaniem Mirosław Naleziński
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz