MN 64 puzle w skrablach

                                                Gdynia, 6 sierpnia 2007

puzle w skrablach

MN 64

Rada  Języka  Polskiego

Wydział  I  PAN

Rumia słynie z corocznych dyktand z języka polskiego. Kiedy przeczytałem, że tamże odbędą się VI Mistrzostwa Wybrzeża w Scrabble, coś zazgrzytało. Oczywiście - słowo scrabble w zestawieniu z ideą dyktanda z języka ojczystego! Gdyby nie było wzmianki o Rumi (zapisywanej często przez rodaków spoza Trójmiasta jako Rumii), to można byłoby sądzić, że owe mistrzostwa odbywają się w mieście Scrabble (jak igrzyska w Grenoble)...

Scrabble [skrejbl] jest grą słowną opracowaną przez Alfreda Buttsa w 1931 roku. Jednocześnie jest to nazwa chroniona prawami autorskimi, zatem w tym sensie nie podlega tłumaczeniu. Być może ktoś powoła się na prawną ochronę z tego powodu, jednak chciałbym zauważyć, że gdyby ktoś zastrzegł handlowe nazwy typu Tennis, Zeppelin, Diesel, Computer, Curie, to przecież absurdem byłoby żądanie od nas niestosowania polskich wyrazów - tenis, cepelin, dizel, komputer, kiur. Oczywiście, jeśli wymienione nazwy wchodzą w skład nazwy własnej (np. handlowej lub imprezy sportowej), to wówczas piszemy wg oryginalnej nazwy. Zresztą scrabble po polsku nawiązuje do bazgrania oraz do szukania, zatem twórca nie wymyślił nowego wyrazu, lecz zastosował znane pojęcie. Można byłoby zastanowić się, co poczęliby cudzoziemcy, gdyby pewien nasz rodak wymyślił równie świetną grę pod nazwą... gżegżółka i... zastrzegłby jej nazwę.

Zatem - VI Mistrzostwa Wybrzeża w Skrablach; podobnie w Szachach, w Tenisie, w Krykiecie, a nie Mistrzostwa w Szachy, w Tenis, w Krykiet, a na pewno nie Mistrzostwa w Chess, w Tennis, w Cricket.

Oficjalny słownik polskiego scrabblisty został wydany przez Polską Federację Scrabble. Ciekawe, że ludzie, którzy znają język polski jak mało kto, interesują się językiem ojczystym, z pewnością kontaktują się z mniej lub bardziej znanymi polonistami; otóż ci ludzie posługują się... angielską polszczyzną! Oczywiście, istnieje jeszcze możliwość – to nie poloniści i skrabliści się mylą, ale to autor niniejszego wywodu błądzi!

Istnieje Polski Związek Warcabowy, Polski Związek Szachistów oraz Polski Związek Hodowców Trzmieli, zatem może Polska Federacja Skrablowa albo Polska Federacja Skrablistów lub Polska Federacja Skrabli ewentualnie Polska Federacja „Skrable”, jednakże nie Polska Federacja Scrabble!

Słownik Onet/Wilga pokazuje, jak Polak Polakowi może skomplikować słowniczek języka ojczystego, czyli obrzydzić językowe życie –

ten scrabble albo te scrabble, tego scrabble albo scrabble´a, tych scrabbli, tym scrabble albo scrabble´em, tym scrabblom.

Nasz język należy do najtrudniejszych i to bez oryginalnych udziwnień. A słownik słowo scrabble proponuje wymawiać dwojako –

(czytaj: [ten] skrabl albo [te] skrable) ‘gra planszowa, polegająca na układaniu słów w różnych kombinacjach przestrzennych z żetonów z literami’: Grać w scrabble albo w scrabble’a.

Zatem mamy trzy możliwości (dwie jako biernikowe wahania mianownikowo-dopełniaczowe) – gram w skrabl/skrabla (biernik liczby pojedynczej; pod. gram w bilard/bilarda) albo gram w skrable (liczba mnoga; pod. gram w szachy).

Jeśli chciałoby się wymawiać nazwę gry „z angielska”, to wymowa jest i tak inna od tej zaproponowanej w pytaniu, ponieważ słownik angielsko-polski sugeruje wymowę jako skrejbl.

Koszmar - niejeden profesor spoza polonistycznej branży miałby poważne trudności z bezbłędnym powtórzeniem powyższych kilku wyrazów (rzekomo!) polskich. Można przeprowadzić testy na uczelniach... I te wyrazy mogą występować w dyktandach z języka polskiego? Oczywiście! Takie ich prawo, a polskich układaczy dyktand wola lub kaprys, aby je w angielsko-polskiej wersji tam umieścić!

Jakże życie Polaków byłoby prostsze, gdyby nie wymyślano wyrazów polskawo-angielskawych i „od samego początku” rozpowszechniano by najprostsze (a polskie!) rozwiązania...

W poradni językowej www.poradnia.pwn.pl zarówno zadający pytania, jak odpowiadający, stosują wyłącznie angielskie odpowiedniki proponowanego wyrazu skrable.

Na oficjalnej witrynie Polskiej Federacji Scrabble www.pfs.org.pl dostrzegamy u szczytu strony napis Scrabble w Polsce ułożony ze skrabli (wg niniejszej propozycji).

Osobliwą grupę ludzi o dużym słowniku biernym stanowią gracze w scrabble. Ale zarazem są oni przykładem na to, że bierna znajomość słowa może być bardzo ograniczona. Aby używać jakiegoś słowa w grze, nie trzeba wiedzieć, co ono znaczy – wystarczy wiedzieć, że należy do języka polskiego i spełnia warunki dopuszczalności w grze. – zauważa profesor Mirosław Bańko.

Obecnie podczas skrablowych (wg omawianej propozycji) turniejów można stosować (istnieje aktualizowany wykaz) jedynie (te) scrabble, (te) puzzle oraz (jeden) puzzel. A można by przecież układać pełną gamę „bardziej” polskich wyrazów, do tego „rozsądniejszych” i byłoby ich po prostu... więcej!

Układanka obrazkowa to obecnie puzzle, zaś pojedynczy element tej łamigłówki to puzzel. Powinno być jednak – układaliśmy puzle w pocie czoła a ostatni puzel (lub ostatniego puzla) wstawiliśmy dopiero po paru godzinach.

Co ciekawe, obecny wyraz puzzle (jako nibypolski – tu również dziwacznie zachowują się słowniki, a właściwie ich autorzy; wg nich powinno być niby-polski) nie jest wymawiany ani z angielska [pazl], ani z niemiecka [pucle], co można uznać za przejściową fazę ku polskiej wersji puzle [puzle].

Oczywiście, pojedynczy element to skrabel oraz puzel (podobnie mebel) ze zbioru skrable oraz puzle (podobnie meble), czyli jeden element spośród kompletu skrabli oraz puzli (podobnie mebli). Nasz język powinien być przyjazny już na poziomie przedszkola. Czyż nie jest łatwiejsza (dla polskiego ucznia i emeryta) deklinacja –

ten mój pierwszy skrabel – puzel (mebel) / te moje pierwsze skrable – puzle (meble)?

Oraz -

nie mamy tego plastykowego skrabla - puzla (mebla) / tych plastykowych skrabli - puzli (mebli);

przyglądam się temu zielonemu skrablowi - puzlowi (meblowi) / tym zielonym skrablom - puzlom (meblom);

znowu widzę ten porysowany skrabel - puzel (mebel); ewentualnie tego porysowanego skrabla - puzla (mebla) / te porysowane skrable - puzle (meble);

nie mogę sobie poradzić z tym zdeformowanym skrablem - puzlem (meblem) / z tymi zdeformowanymi skrablami - puzlami (meblami);

zapomnijmy o tym zgubionym skrablu - puzlu (meblu) / o tych zgubionych skrablach - puzlach (meblach)?

Północnoamerykański niedźwiedź to po angielsku grizzly (staroangielskie grisel). Polskie słowniki zgadzają się na jedno z notując grizli, co powinno być argumentem w tworzeniu wyrazów skrable i puzle. A ów miś po polsku mógłby brzmieć bardziej swojsko - gryzel, gryzla, gryzlowi, gryzla, gryzlem, gryzlu; gryzle, gryzli (raczej nie gryzlów), gryzlom, gryzle, gryzlami, gryzlach.

Gdyby uznać wyrazy skrabel - skrable oraz puzel - puzle (także gryzel - gryzle) za polskie, to wpisywałyby się one w ciąg znanych już naszych słów –

bajzel bajzle   bąbel bąble   bubel buble   cypel cyple   debel deble   dizel dizle (słowniki wolą jednak niepolskie wyrazy diesel diesle)   dybel dyble   dyszel dyszle   farfocel farfocle   fąfel fąfle   feldfebel feldfeble   fuzel fuzle   handel handle   hebel heble   hycel hycle   jubel juble   kabel kable   kafel kafle   kapsel kapsle   kartofel kartofle   kaszel kaszle   kibel kible   kitel kitle   knebel kneble   knedel knedle   knypel knyple   kogel-mogel kogle-mogle   krężel krężle   kufel kufle   kumpel kumple   kundel kundle   kurdupel kurduple   marsel marsle   mendel mendle   mitel mitle   nobel noble   opel ople   pantofel pantofle   pędzel pędzle   pohybel pohyble   popychel popychle   precel precle   pudel pudle   pytel pytle   raszpel raszple   rondel rondle   rozbratel rozbratle   rubel ruble   rudel rudle   rumpel rumple   rydel rydle   skobel skoble   sopel sople   stempel stemple   strudel strudle   szczebel szczeble   sznycel sznycle   szpadel szpadle   szpicel szpicle   szpindel szpindle   sztaksel sztaksle   sztapel sztaple   szwindel szwindle   topsel topsle   trznadel trznadle   wafel wafle   weksel weksle   werbel werble   węgiel węgle   wróbel wróble   zydel zydle.

Jak widać na powyższych przykładach – pary wyrazów w obu liczbach gramatycznych różnią się jedynie odwróconymi (lustrzanymi) zakończeniami
-el/-le. W języku angielskim (w liczbie pojedynczej) jest szereg słów mających zakończenia -le, które są identyczne z polskimi (w liczbie mnogiej) odpowiednikami (cable - kable, capsule - kapsle, double - deble, kibble - kible, poodle - pudle, rouble - ruble, triangle - triangle, waffle - wafle).

Mistrz polskiej ortografii, Maciej Malinowski, omawia tytułowe hasła na swojej witrynie –

Według "Nowego słownika poprawnej polszczyzny" PWN (A. Markowski) możemy się dziś posługiwać tym słowem na trzy sposoby: to scrabble, te scrabble i potocznie ten scrabble (niemożliwa jest forma ten scrabbel, jak ten puzzel; cóż by to miało znaczyć?). W pierwszym wypadku i trzecim wymawiamy [to skrabl], [ten skrabl], w drugim [te skrable]. Gra się więc w to scrabble [skrabl] (w rodzaju nijakim wyraz ten pozostaje nieodmienny), w tego scrabble'a [tego skrabla] (tutaj rodzaj męski i odmiana: temu scrabble'owi, z tym scrabblem, o tym scrabble'u) albo w te scrabble [te skrable] (odmiana: tych scrabbli, tym scrabblom, z tymi scrabblami, o tych scrabblach).

Przypomnijmy, że słowniki mają również z tym scrabble’em.

Prawda, jakie to proste?! To nie zwykli Polacy takie dziwactwa wymyślają – to nasi poloniści. Ale jeśli ich zapytać, to twierdzą, że oni jedynie rejestrują istniejące wyrazy, że oni ich nie lansują... Przecież naród polski w swojej wielkiej masie i w swojej ludowej mądrości nie wymyśliłby takich zawiłości; przecież czuć tu kaprysy z pogranicza absurdu filozoficzno-polonistycznego, co zresztą zauważa cytowany mistrz - Z czasem językoznawcy postanowili jednak... skomplikować nam życie!

Układający słowniki mają także kłopoty z wyrazami pochodnymi i tworzą na światowych polskich salonach dwojakie dziwactwa - scrabble'owy oraz scrabblowy, czyżby również puzzlowy, kiedy najprostsze rozwiązanie leży na progu zwykłego polskiego domu – skrablowy oraz puzlowy?! Wszak - cyplowy  deblowy  dizlowy  handlowy  kablowy  kaflowy kuflowy  meblowy  niklowy  pantoflowy  rublowy  soplowy  stemplowy  waflowy  wekslowy  węglowy.

Zatem - będą grali skrabliści (nie scrabbliści); znakomite skrablistki (nie scrabblistki); znani skrablowi (nie scrabblowi) wyjadacze; skrablowa (nie scrabble'owa) rutyna; to zostało zagrane iście skrablowo (nie scrabble'owo) a. skrabliście (nie scrabbliście).

Australijska odmiana buszu to scrub [skrab] (ang.), ale przecież mamy już polskie słowo skrub.

Słowa powinny być przyjmowane do języka w sposób dla niego naturalny. Spójrzmy na podobny wyraz skrupuł – ang. scruple, franc. scrupule, wł. scrupolo, łac. scrupulus, hol. scrupule, hiszp. escrúpulo. Czy dostrzegamy jakieś wskazówki?

Po powyższych rozważaniach -

proponuję zaakceptować polskie wyrazy

skrabel/skrable, puzel/puzle

i wpisać je do naszego słownika

ignorując niepolskie a źródłowe słowa.

Są kłopoty z polskimi określeniami członków zespołu The Beatles – Bitlesi czy Bitelsi? A jeden z nich to Bitles czy Bitels? No i ich fani lub (dawniej) osoby upodabniające się do nich – bitlesi czy bitelsi? A może pójść na kompromis? Skoro jeden skrabel, puzel, gryzel, to jeden bitels, zaś jeśli dwa skrable, puzle, gryzle, to dwaj bitlesi?

Wracając do nazwy francuskiego miasta Grenoble – w naszym języku jest wymawiana z francuska i jest nieodmienna. A można byłoby ustalić polską nazwę Grenoble (liczba mnoga o wzorze wg otrzymali trzy noble - nagrody Nobla). Zatem - Na tej mapie nie ma Grenobli, Grenoblom poświęcimy więcej czasu, Ze szczytu widzimy odległe Grenoble, Pod Grenoblami doszło do tragicznej katastrofy polskiego autokaru, O Grenoblach opowiadano godzinami.

To Los gra w kości i żongluje skrablami oraz puzlami naszego życia. Także na ostatnim zakręcie autobusu, przed mostem niedaleko Grenobli.

Z poważaniem                                                                 Mirosław Naleziński