Gdynia, 1 maja 2002
pineska
MN 42
Rada Języka Polskiego
Wydział I PAN
Słownik wyrazów kłopotliwych (PWN 1994) zauważa, że częstym błędem jest pisanie omawianego słowa przez s, tak jak się je wymawia, gdyż winne temu jest brzmieniowe podobieństwo pinezki do rzeczowników o zakończeniu –ska (deska, gąska, groteska, kreska, laska, łaska, miska, odaliska, opaska, Polska, Tereska, treska). Autorzy twierdzą (a raczej tak sądzili 8 lat temu), że wymowa [pinesek] jest dopuszczalna, ale na piśmie forma pinesek jest niepoprawna. Obecność litery z tłumaczą pochodzeniem od francuskiego rzeczownika punaise (pluskiewka), w którym Francuzi wymawiają [z]. Powołują się przy tym na związek polonez/polonaise.
Słownik wyrazów obcych (Kopaliński, Świat Książki 2000) podaje dwie nazwy lekkiej sukni pojawiającej się w modzie francuskiej w XVIII i XIX wieku, również wywodzących się od francuskiego słowa polonaise – poloneza oraz... poloneska. Pochodzenie jest bardzo ważne, ale być może wygoda wymawiania przyswojonych wyrazów jest ważniejsza... Gdyby od „początku” była pineza (podobnie waliza), to zapewne mielibyśmy pinezka (podobnie walizka). Już przodkowie zadecydowali, że choć jest poloneza (łatwo wymówić [neza]), to jednak poloneska (trudności z wymową [nezka]). Łatwiejsze w wymowie są słowa pineska i pinezga, niż pinezka i pinesga. Problem znany również podczas pisania słów typu - skosztować i zgotować, scharakteryzować i zhańbić. Także w tym miejscu wypada wspomnieć o wątpliwościach – Inez(a) oraz Inezka lub Inuzia, czy jednak Ines(a) oraz Ineska lub Inusia.
Nie ma reguły, że jeśli przyswojone słowo posiada w oryginalnym języku charakterystyczną głoskę (tu [z]), to należy ją zachować w naszym języku, choć takie zalecenie (nie wymóg) można brać pod uwagę. Gdyby funkcjonowało słowo pineza, to zapewne zdrobnienie miałoby postać jedynie pinezka, a słowo pineska nie miałoby wzięcia. Francuski wyraz falaise [falez] oznacza stromy brzeg, urwisko (klif) i mamy polskie słowo faleza, zatem zdrobnienie to falezka, a nie faleska. Gdyby jednak przyjęto jako słowo podstawowe (niezdrobniałe) faleska...
Walizka [valiska] pochodzi od francuskiego słowa valise [valiz]. Ponieważ powszechnie przyjęła się waliza, zatem nie było wątpliwości jak zdrobnić to słowo. Wyrazy kózka i łezka zwykle czytamy [-ska] i gdyby nie pochodziły od słów koza i łza, to zapewne pisalibyśmy je z literą s. Słowa francuska i Francuzka czytamy jednakowo [francuska]. Nieczęsto, ale zdarza się utrata dźwięczności: łebski - łepski; łeb - łebek - łepek - łepetyna. Także zachodzi zjawisko odwrotne - niektórzy rodacy słowa ofensywny oraz tensory wymawiają [ofenzywny] oraz [tenzory], a nawet tak piszą...
Inny słownik języka polskiego (PWN 2000) wyjaśnia - pinezka, rzadziej pineska, zatem po kilku latach już dopuszczono tę formę. Wielki słownik ortograficzno-fleksyjny (2000) idzie dalej - obie formy uznaje za równoważne.
Metamorfoza polonistów przypomina znane powiedzenie, że jedynie krowa nie zmienia poglądów. Miliony ludzi przywdziewają przez lata uniformy lub wyrażają swe przekonania okazując lojalność wobec panującej władzy, a tuż po rewolcie wmawiają nam i sobie, że zawsze popierali nowe, nigdy stare... Mniejsza o nich – poradzą sobie w nowych warunkach, ale co począć z mniejszością, która nie może pogodzić się, że zmienia się to, w co święcie wierzyli... Takoż i czołowi nasi znawcy języka polskiego odchodzą od form, za które jeszcze kilkanaście lat temu daliby się posiekać. Możliwe, że są to dla nich osobiste i poważne dramaty, a może także walka na szczytach władzy, choćby tylko w dziedzinie języka polskiego... Wszak w innych obszarach życia publicznego (religia, ekonomia, prawo, astronomia, biologia) także zmieniają się dogmaty, często z ambicjonalnych powodów.
Jeszcze nikt z polonistów nie przyklasnął formie szłem, ale zanosi się na zamach na biernikowe tę (powszechne potoczne tą, zwłaszcza że logiczne są pary tą – tamtą oraz... tę – tamtę).
Wobec odejścia od pierwowzoru
proponuję zastąpić słowo pinezka słowem
pineska,
które wydaje się przyjaźniejsze naszemu językowi.
I konsekwentnie – pineski, pinesek, pineskowy...
Z poważaniem Mirosław Naleziński
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz